Een dialoog voeren is niet vanzelfsprekend, besef je als je een gesprek voert met iemand met autisme. Waarschijnlijk lukt het nog redelijk wanneer het een kort, eenmalig gesprek is, maar wanneer je de partner bent van iemand met het syndroom van Asperger zul je een manier moeten vinden om er mee om te gaan.
Een dialoog voeren met iemand met autisme is eigenlijk een aaneenschakeling van monologen, en het is extreem moeilijk om je daaraan aan te passen, heb ik gemerkt.
Als je “normaal” een gesprek met iemand hebt, val je elkaar erg vaak in de reden, bijna zonder dat je het in de gaten hebt. Je humt instemmend, je zegt “Ja, dat ken ik”, of je gaat in op wat iemand zegt en vertelt er je eigen verhaal, je eigen associatie bij. Dat gaat over en weer, en hoewel het met de ene persoon gemakkelijker verloopt dan met de ander, is het stramien zo ongeveer dat: je valt elkaar op geschikte momenten in de rede, en bouwt zo samen een gesprek op. Dat gebeurt zelfs als je in debat bent (hoewel het elkaar in de rede vallen daar gemakkelijk storend wordt).
Bij iemand met Asperger (althans, bij sommigen) gaat dat niet: elke onderbreking, zelfs al is het een instemmend hummen, wordt als een storende onderbreking gevoeld bij het vertellen van het verhaal. Daar komt bij dat dat verhaal vaak erg uitgebreid is, met heel veel uitweidingen of uitleg die er in de oren van de toehoorder soms niet toe doen.
Hoe komt het?
In de eerste plaats komt dat denk ik, doordat de wereld voor iemand met Asperger (althans voor sommigen) een database of spreadsheet van feiten is, die allemaal met elkaar verband houden. Het is niet zo dat voor een onderwerp sommige feiten belangrijk zijn en andere terzijde gelegd kunnen worden: in principe hangt alles met elkaar samen. Het is op die manier erg moeilijk om te vertellen wat je te vertellen hebt zonder de draad kwijt te raken (dat overkomt iemand met Asperger dan ook regelmatig).
Dat verklaart tegelijkertijd de vele uitweidingen en de vaak ingewikkelde uitleg bij allerlei details, en het feit dat het erg moeilijk is om de draad vast te houden voor de verteller zelf. Dan is het erg voorstelbaar dat elke onderbreking als storend wordt ervaren.
Lastig daarbij is ook dat er lange pauzes in het verhaal kunnen vallen: voor iemand met Asperger is het een enorme klus om zo’n verhaal te vertellen, en het ondertussen ook te vertalen naar de toehoorder. Er zijn dus pauzes nodig om de gedachten te ordenen, om te bedenken hoe het verder moet. Bij de toehoorder ontstaat daardoor vaak het idee dat de ander klaar is, terwijl het slechts een pauze blijkt te zijn.
Een complicatie is ook dat iemand met Asperger geen idee heeft hoe iets wat hij of zij zegt overkomt. En zeker wanneer iemand in gesprek is, is het vrijwel onmogelijk om dat rationeel te beredeneren. Er worden dus heel gemakkelijk dingen gezegd die enorme misverstanden kunnen oproepen.
Hoe los je het probleem op?
Dat is lastig. Zwijgen en de hele monoloog aanhoren is geen optie: ik heb het geprobeerd; het is, althans voor mij, onmogelijk. Ondertussen opschrijven wat je terug wilt zeggen helpt, maar het gesprek wordt er onmogelijk door: je moet dan reageren op iets dat een kwartier geleden verteld werd, en dat kleine “draadje” wordt een volgende monoloog, waarbij je weer niet ondertussen kunt reageren.
Ik denk niet dat er een echte oplossing voor is: het is een groot probleem tussen iemand met Asperger en iemand zonder Asperger.
Wij hebben een aantal afspraken gemaakt (en het is lastig om je er aan te houden):
- Als je iets hoort dat volgens jou niet klopt, niet onderbreken maar eerst het steekwoord Misverstand opschrijven, en dan een korte vraag: wat bedoelde de ander precies?
- Als de ander iets zegt dat je pijn doet, zeggen: dat doet me pijn: het is nodig dat dat wel direct gezegd kan worden.
- Voor degene met Asperger: wanneer je je onderbroken voelt, zeggen: dat was een onderbreking, en dan doorgaan met het verhaal: niet eerst een Zeer Uitgebreide Uitleg geven over het bezwaar van onderbreken.
- Als het echt een lastig gesprek is, degene met Asperger vragen aan te geven wanneer het verhaal klaar is. Dan weet je wanneer je iets terug kunt zeggen. Je zult dan vaak aantekeningen moeten maken om te onthouden wat je wil terugzeggen.
Ik heb al heel vaak gezocht naar een herkenning van mijn wanhoop over een onmogelijke communicatie.
“Je laat me niet uitpraten”, of het inderdaad een korte bevestiging is of een reactie op een opmerking…. Reageren is niet geoorloofd. Maar wat als het een monoloog is met eindeloze verwijten, onwaarheden en kwetsende woorden. Hoeveel ellende moet je over je heen laten komen omdat “ je hem uit moet laten praten”?
In zo’n geval is het waarschijnlijk handig om samen een gebaar af te spreken dat er gestopt wordt met praten.
Wanneer het een monoloog is met eindeloze verwijten, onwaarheden en kwetsende woorden is er méér aan de hand dan alleen wat ik hier heb geschetst.
Je partner heeft dan een probleem dat hij of zij helaas alleen kan verwoorden door aan te geven wat er allemaal fout loopt. Hoe wanhopiger je partner zich voelt, hoe meer het eruit zal komen in de vorm van verwijten naar jou.
Dat is een zichzelf versterkende spiraal, want zo’n monoloog maakt jou weer woedend, enzovoort.
het is dan tijd om te stoppen. Soms kan het helpen om iets op papier te zetten. Je partner kan dan haar/zijn best doen om het zo te verwoorden dat het beschrijft wat hij/zij ervaart. Niet in termen van wat jij fout doet dus. (maar dat is echt heel moeilijk).
En jij kunt proberen het zo te lezen dat het niet bedoeld is als verwijt naar jou maar als een beschrijving van het probleem dat je partner ervaart.
Ik hoop dat je hier iets aan hebt!
Dank! Zeker heb ik er iets aan.
Als ik 25 jaar geleden had begrepen dat mijn man autistisch is, had ik veel dingen eerder kunnen begrijpen en mogelijk ook accepteren. Nu heeft het van beide kanten heel erg veel energie gekost en onbegrip opgeleverd. Na mijn burn-out, omdat ik dacht dat ík alles verkeerd deed, heb toen eerst moeten begrijpen dat alle kritiek niet persoonlijk was. Natuurlijk hebben we allebei ons verleden, karakter en verhaal en wist ik daardoor niet meteen waar de schoen wrong. Met een (bleek later) hoogbegaafde autistische vader had ik mijn patroon al in de kindertijd onbewust aangepast. Misschien dat het daarom zo lang geduurd heeft, voordat de noodzaak om te onderzoeken wat er precies aan de hand is, is gekomen.
Pas een jaar geleden is bespreekbaar geworden dat mijn huidige partner sterk autistische kenmerken heeft. En langzaam is meer inzicht gekomen, alleen op het gebied van communiceren kregen we het niet op de rit.
Er kan veel kapot gaan in 25 jaar, toch denk ik dat met de juiste kennis en motivatie je kunt leren accepteren en groeien. Dan hoeven er ook niet zoveel verwijten in elk gesprek naar boven te komen en is het waarschijnlijk makkelijker om hem “ uit-te- laten-praten. Misschien dat we het tij nog kunnen keren.
Deze blog geeft mij inzicht dat ik niet de enige ben die zich zo ongelooflijk eenzaam voelt/heeft gevoeld in een relatie waar autisme de communicatie vertroebelt.
Dank!
Ik ben erg blij dit stukje te lezen. Hierover kom ik weinig tegen op andere sites over asperger, maar DIT is wel waarom recentelijk de relatie met mijn ex partner met asperger is misgelopen. Hij had zeer sterk de neiging om te vervallen in eindeloze monologen. Ik raak letterlijk overspoeld, moet de kamer uitlopen om eraan te ontsnappen, hij merkt niet op dat ik al lang ben afgehaakt, hij valt mij bovendien constant in de reden als ik iets zeg omdat hij de rust niet heeft om mij te laten uitpraten, enz) Hier hebben we vaak over gesproken, maar hij kon het niet anders. Ik ben heel verdrietig over onze breuk, maar ik hield dit letterlijk niet meer vol. Ik kon me zo eenzaam voelen, en zo leeggezogen. Alsof ik alleen maar een soort praatpaal was. Ik begon ook situaties te vermijden, zoals autoritten samen, omdat ik me compleet overgeleverd voelde aan zijn monologen. De enige manier voor hem om het te voorkomen was zwijgen. Een middenweg was er niet. Soms merkte hij het van zichzelf, dan zei hij na een verhaal van een kwartier ineens: O, daar ga ik weer. probeerde het dan nog een keer maar verloor zichzelf al direct weer in een nieuwe monoloog.
Ik ben er erg verdrietig over, want hield heel veel van hem. Maar communicatie is een belangrijk deel van de relatie, en ik voelde me zo vaak alleen en niet gezien/ gehoord dat ik soms het gevoel had helemaal geen relatie te hebben. Ik maakte wel eens de vergelijking met dansen. Een gesprek is als een dans. Je denkt samen fijn te dansen, maar al snel merk je dat je danspartner er vandoor danst in zijn eentje, zonder in de gaten te hebben dat hij jou achterlaat. En daar sta je dan, aan de kant van de dansvloer. te kijken naar je danspartner die er vandoor danst in zijn eentje, en die meestal pas merkt dat hij je obnderweg is kwijtgeraakt als de muziek is afgelopen. Dan moet je weer naar elkaar toelopen, de muziek starten, passen tellen, en net als je denkt weer samen te dansen gaat hij er weer vandoor. Zo’n ‘gesprek’is zo vermoeiend, en zo eenzaam…
Erg mooi verwoord!
En erg naar dat het daardoor is misgelopen.