Eerder hebben we laten zien waarom de maatschappij echt neurodivers zou moeten zijn (https://www.sylviastuurman.nl/blog/2024/04/een-neurodiverse-maatschappij-1-waarom/), hebben we een analyse gegeven van de stand van zaken nu (https://www.sylviastuurman.nl/blog/2024/05/een-neurodiverse-maatschappij-2-de-huidige-maatschappij), en zijn we ingegaan op eisen die we zouden moeten stellen aan werk (https://www.sylviastuurman.nl/blog/2024/06/neurodivers-werk/).

In de analyse kwam naar voren dat de manier waarop geld ons regeert, met het bijbehorende stigma op armoede, een grote belemmering is.

Daarom gaan we nu fantaseren hoe dat anders zou kunnen gaan. Daarbij blijven we niet realistisch. We stappen als het ware helemaal uit deze maatschappij, en bedenken hoe het er uit zou kunnen zien. Voor sommigen kan het daarom heel extreem lijken. Zie het als een gedachte-experiment!

Terzijde: de boeken die ik in de tekst noem, hebben een link naar Bol.com, voor het gemak. Je kunt ze natuurlijk veel beter in een (onafhankelijke) boekwinkel kopen, of er bij de bibliotheek naar vragen!

Werk en inkomen

Uitkering

Wanneer je in Nederland niet in staat bent om geld te verdienen, hoef je in de meeste gevallen niet te gaan bedelen: je krijgt vaak een uitkering (lang niet altijd, helaas). Veel mensen met een autisme-diagnose zijn dan ook afhankelijk van een Wajonguitkering, een arbeidsongeschiktheidsuitkering of van de Bijstand.

Het is geen bedelen, een uitkering ontvangen, maar voor sommigen voelt het zo, en veel mensen die niet van een uitkering afhankelijk zijn zien het zo. Er zit een stigma op.

Afhankelijk zijn van een uitkering is bovendien erg slecht voor je gevoel van bestaanszekerheid. Een bijstandsuitkering is vaak niet voldoende om van te leven. Wanneer je arbeidsongeschikt verklaard bent hangt je voortdurend eennherkeuring boven het hoofd.

Je bent ook niet vrij om te gaan werken. Met een bijstandsuitkering verlies je je uitkering, en is er, wanneer het werk tijdelijk is, een wachttijd voor je weer opnieuw een uitkering krijgt. Bij een Wajong-uitkering moet je uitkijken dat je niet méér erbij verdient dan mag.

De relatie met autisme is dat je, als je autistisch bent, een veel grotere kans hebt dan ‘gemiddeld’, om afhankelijk te zijn van een uitkering.

De enige manier om van deze problemen af te komen is wanneer er een ruim basisinkomen voor iedereen komt.

We hebben daarom de volgende eis aan een neurodiverse samenleving:

• Er is een ruim basisinkomen voor iedereen.

Het mooist zou het zijn wanneer dat vastgelegd wordt in de Grondwet. Die is er tenslotte om de rechten van de burger ten opzichte van de staat vast te leggen. Dan zou het basisinkomen niet meer afhankelijk zijn van de politieke wind die er waait.

Onbetaald, laagbetaald en hoogbetaald werk

In de analyse werd al duidelijk hoe kunstmatig het onderscheid is tussen betaalde en onbetaalde arbeid. Daarbij wordt arbeid of werk nogal eens gelijkgesteld aan betaalde arbeid.

Het wonderlijke daarbij is dat er een neiging bestaat om werk dat echt iets opbrengt voor andere mensen of voor dieren, onbetaald te laten. Wanneer je in een dierenasiel wilt werken is er een veel grotere kans dat je vrijwilligerswerk vindt dan betaald werk.

Er bestaan talloze vacatures voor vrijwilligers. Ervaringsdeskundigen op het gebed van autisme worden bijvoorbeeld nogal eens als vrijwilliger ingezet, onbetaald dus. Veel van ons hebben zo’n behoefte om anderen te helpen, dat we dat graag doen.

Tijdens de Coronacrisis werd goed duidelijk wie er echt onmisbaar waren. De overheid had een lijst van ‘vitale’, of ‘cruciale’ beroepen. Opvallend is, dat mensen met precies die beroepen over het algemeen weinig verdienen in vergelijking met niet-cruciale beroepen.

Wanneer je in een vacaturebank zoekt op vacatures met hoog salaris, vind je beroepen als letselschadejurist, accountmanager, risk manager, regiodirecteur, learning and development manager, general manager, sales engineer, salaris administrateur, finance manager, team manager, enzovoort. Stuk voor stuk juist geen cruciale beroepen: tijdens de Coronacrisis konden we gemakkelijk zonder hen.

Voor beroepen waarin je nog veel méér verdient (denk aan bankdirecteur, investment manager, marketingstrateeg, logistiek manager) worden vaak niet via vacaturebanken geworven maar via headhunters. Er wordt dus een patroon duidelijk, dat misschien niet overal precies opgaat, maar over het geheel wel ongeveer:

Hoe méér arbeid bijdraagt aan het welzijn van anderen (waarbij ik dieren even meetel), des te minder wordt er betaald.

Dat is precies het omgekeerde van wat je zou kiezen voor het welzijn van iedereen.

Wanneer je autistisch bent zit je vaker aan de kant van de niet-verdienenden of de weinig-verdienenden. Om de maatschappij autisme-inclusief te maken, wil je dus het liesft dat arbeid zoveel mogelijk wordt losgekoppeld van inkomen. Dat leidt tot weer die eis van een basisinkomen:

We hebben de volgende eis aan een neurodiverse samenleving:

• Er is een ruim basisinkomen voor iedereen.

Bestaanszekerheid

De wereld is voor iedereen onvoorspelbaar, maar voor wie autistisch is in veel grotere mate dan voor anderen (zie https://www.sylviastuurman.nl/blog/2022/04/autisme-en-voorspellende-hersenen-in-tekst/). Wanneer alles sowieso al zo onvoorspelbaar is, is bestaanszekerheid van nog veel groter belang dan voor anderen. En dat terwijl bestaanszekerheid voor iedereen heel belangrijk is.

Met onze eis van een goed basisinkomen lijkt dat al zo’n beetje opgelost, maar er is toch meer dat we daar aan kunnen doen.

De functie van geld in een samenleving, kun je zien als het verdelen van schaarse goederen. Doordat die geld kosten, kunnen mensen zelf beslissen aan welke schaarse goederen ze geld willen besteden en aan welke niet.

Maar er zijn veel goedereen (en diensten) die helemaal niet schaars horen te zijn. Voor iedereen hoort er een huis te zijn. Voor iedereen hoort er voldoende energie te zijn. Iedereen hoort de beschikking te hebben over internet, over telefoon. Iedereen hoort van de bibliotheek gebruik te kunnen maken, en van het openbaar vervoer.

Dat zijn basisrechten (om als volwaardige burger aan de samenleving deel te kunnen nemen). Of het zijn zaken die voor mensen zijn ingesteld (zoals openbaar vervoer).

In sommige andere landen is openbaar vervoer gratis. In veel landen is kinderopvang gratis of bijna gratis. Ook voor wonen zijn er dergelijke initiatieven: Housing first is een aanpak waarbij daklozen een huis krijgen , zonder enige restricties. Dan denk je onmiddellijk: dat schept weer eenzelfde probleem als met een uikering: waarom de één wel en de ander niet?

Je zou ervoor kunnen kiezen om gratis aan alle basisbehoeften te voldoen: een gratis huis (van een basiskwaliteit), gratis OV, gratis kinderopvang, gratis energie (tot een bepaald maximum), gratis internet (tot een bepaald maximum), gratis telefoon (idem).

De basiszekerkheid neemt dan toe, en de hoogte van het basisinkomen kan verminderen.

We hebben de volgende eis aan een neurodiverse samenleving:

• Wat nodig is voor bestaanszekerheid, zoals woonruimte, internet, energie, rechtsbijstand, kinderopvang, openbaar vervoer, telefoon, zou (tot op zekere hoogte) gratis moeten zijn.

Geld bepaalt je waarde

Dat geld je waarde bepaalt is hiermee nog niet helemaal opgelost. We komen er later op terug.