Eerder heb ik de basis uitgelegd van de theorie van het voorspellende brein en de relatie met autisme: https://www.sylviastuurman.nl/blog/2022/04/autisme-en-voorspellende-hersenen-in-tekst/. Nu gaan we — letterlijk — in op de details. Autistische hersenen werken namelijk zo dat ze de wereld als het ware vanuit de details opbouwen, terwijl neurotypici andersom denken: top-down.

Hoe dat precies werkt, en wat de gevolgen daarvan zijn, probeer ik hier te laten zien.

Waarnemen als hypothese testen

Wat we hebben gezien is dat waarnemen in feite als volgt werkt:

Het brein stelt een hypothese op van wat er via je zintuigen zal binnenkomen. Stel: de hypothese is dat we een zebra zullen zien. Je brein ontleedt die hypothese naar steeds meer detail: we zullen dus een paardachtige vorm zien met strepen. Op het niveau met het meeste detail is de hypothese dat we lijnen zullen zien (de randen tussen de strepen en de omtrek) en kleuren (zwart en wit in dit geval).

Je zintuigen (in dit geval je ogen) geven door wat de werkelijkheid ons te bieden heeft. Je brein vergelijkt dat met de hypothese. Dat gaat precies andersom: van onderop. Op elk niveau besluit je brein of het zo ongeveer klopt. Zo ja, dan gaat het door naar een niveau hoger; zo nee, dan wordt aan je bewustzijn doorgegeven dat er iets niet in de haak is.

Autisme

Nog even ter herinnering: we hebben ook gezien dat autistische hersenen preciezer werken. Met andere woorden: wanneer de werkelijkheid afwijkt van de hypothese zullen autistische hersenen dat sneller als een significante afwijking classificeren, die aan het bewustzijn wordt doorgegeven.

Wanneer de lijnen afwijken van eerdere zebra’s die je hebt gezien, zullen je hersenen dus eerder geneigd zijn dat aan je bewustzijn door te geven. Je denk dan misschien: “Hé, wat is er aan de hand met die Zebra?”, en zult misschien leren dat er meerdere soorten zebra’s bestaan (afbeelding van Wikipedia).

Neurotypisch top-down waarnemen, gevolgen

Laten we hier even neurotypisch als de afwijking beschouwen, en autisme als de norm, en op die manier bekijken welke gevolgen het heeft wanneer je brein veel afwijkingen van de hypothese als niet ter zake doend terzijde leggen, zonder dat je je daarvan bewust wordt.

Het verklaart bijvoorbeeld waarom een neurotypische persoon kan blijven geloven een geweldige chauffeur te zijn in het verkeer. Alle tekenen die er op wijzen dat dat niet het geval is, worden door neurotypische hersenen weggehouden voor het bewustzijn van die persoon.

In feite komt het er op neer dat wie neurotypisch is, minder van de werkelijkheid tot zich door laat dringen. Een neurotypische persoon leeft meer op de automatische piloot, en is zich minder bewust van de wereld om hem of haar heen. Waarnemen gebeurt top-down. Vanuit de visie op de wereld worden hypothese opgesteld (onbewust), en die hypotheses worden alleen gecorrigeerd bij zeer significante afwijkingen van de werkelijkheid.

Autistisch bottom-up waarnemen, gevolgen

Met autistische hersenen komt dus veel meer van de werkelijkheid bewust bij je binnen. Die werkelijkheid komt bottom-up binnen, via de details.

Je krijgt dus een nauwkeuriger beeld van de werkelijkheid, via de details. Dat kan verwarrend zijn: een wereld opgebouwd uit een enorme hoeveelheid details.

Sommigen van ons (ik val daaronder) gaan die wereld te lijf door patronen te ontdekken, door te puzzelen, te analyseren, te denken, tot alles klopt. Temple Grandin noemt die mensen pattern thinkers. Anderen leggen er de nadruk op om alle details afzonderlijk te waarderen, en zien een wereld in exacte afbeeldingen (Temple Grandin noemt zichzelf een visual thinker). Ze onderscheidt ook nog verbal/logic thinkers: mensen die de wereld in regels vatten, in lijstjes, in beschrijvingen.

Ik denk dat we altijd een mix van die drie stijlen zijn. Hoe dan ook, iedereen die autistisch is, heeft een eigen manier van omgaan met die wereld van details.

Behalve die drie stijlen (pattern, visual, verbal/logic), zijn er meer manieren om met al die details om te gaan. Je kunt bijvoorbeeld een heel sterk associatief denker zijn (je zult dan waarschijnlijk ook ADHD-er zijn, of daar tegenaan zitten). Of je bent heel analytisch. Je bent waarschijnlijk ook heel goed in bottom-up denken: vanuit de details een geheel maken, omdat dat is wat je voortdurend doet.

Je bent bovendien iemand die buiten de gebaande paden denkt. Dat komt doordat je veel meer van de werkelijkheid tot je door laat dringen, en doordat je brein veel minder vanuit vastgeroeste ideeën waarneemt.

De uitspraak dat autisten meestal gelijk hebben is dus waar, ook al is het lastig om gelijk te krijgen, doordat neurotypici zoveel van de werkelijkheid niet werkelijk waarnemen.

Zelfbeeld

Dat je, als je autistisch bent, zo’n gefragmenteerd zelfbeeld hebt, is dus logisch. Je neemt jezelf niet waar vanuit een vastomlijnd idee over wie je bent. In plaats daarvan neem je jezelf op elk moment waar zoals je dan bent, in die situatie.

In plaats van het autistische zelfbeeld als ‘gebrekkig’ of ‘gefragmenteerd’ te beschouwen, kun je dus met minstens zoveel recht het neurotypische zelfbeeld beschouwen als een illusie.

Het blijft misschien lastig om ermee om te gaan, maar het kan helpen als je begrijpt hoe het komt. Ik ben het langzamerhand een mooie eigenschap gaan vinden.

Het eerste deel van deze serie: Autisme en voorspellende hersenen.

Het volgende deel van deze serie: Het dubbele empathieprobleem