Veel mensen proberen de toename aan diagnoses autisme en ADHD te duiden. Zo ook de psychiater David Con, die de toename in het Parool wijt aan het gebruik van taal. In onze taal zouden we gedrag en ervaring al snel als afwijking beschouwen, en daardoor worden er zoveel labels uitgedeeld.

Ik denk dat het niet zo eenvoudig ligt. Die taal, waarin iemand die veel beweegt druk wordt genoemd, en iemand die niet gemakkelijk met anderen praat verlegen, ontstaat niet zo maar vanzelf. Die taal gebruiken we omdat we de maatschappij steeds meer zo hebben ingericht dat mensen als vanzelfsprekend aan een bepaalde norm moeten voldoen. Dat is het probleem. De taal is alleen een symptoom.

Opluchting

Een van de duidelijkste aanwijzingen voor die hypothese dat het een te genormeerde maatschappij is, is de opluchting die heel veel volwassenen ervaren wanneer ze een diagnose autisme of ADHD krijgen. Want waarom zou je opgelucht zijn wanneer je te horen krijgt dat je “niet normaal” bent?

Je bent opgelucht omdat je op dat moment beseft dat je het recht hebt om niet “normaal” te zijn. Voor de diagnose heb je voortdurend het idee dat je verplicht bent om aan de norm te voldoen. Je neemt jezelf kwalijk dat je dat maar niet voor elkaar krijgt. Jij, en meestal ook je omgeving, geloven dat je niet normaal bent omdat je niet genoeg je best doet.

De opluchting is dus het besef dat het in orde is om niet normaal te zijn.

Intensieve menshouderij

Het is alweer meer dan zes jaar geleden dat het boek Intensieve menshouderij van Jaap Peters verscheen. Zoals bekend is de overheid in Nederland het land als een bedrijf gaan runnen. Burgers zijn daarin geen burgers maar productiemiddelen. Mensen worden gemeten naar output.

Net als in een varkensfokkerij, moeten mensen aan één norm voldoen, om de efficiëntie te verhogen. Mensen worden van jongs af aan gemeten en gecorrigeerd. Wijk je af van de norm, dan moet je een klas blijven zitten, naar speciaal onderwijs, of je krijgt begeleiders, coaches en therapeuten om je weer genormeerd te krijgen.

Lever je niet voldoende output later, gemeten in geld, dan kom je in een systeem terecht (participatiewet) waarin je via kleineren, dwang tot het volgen van cursussen of tot het doen van nutteloos werk, “gestimuleerd” wordt om een plek te vinden waar je output kunt leveren, een plek waarin je voor anderen geld opbrengt.

Alle eigenschappen die “onrendabel” zijn, zoals niet kunnen netwerken, druk zijn, verlegen zijn, niet assertief zijn, niet efficiënt zijn, worden als afwijking gezien.

En ja, dat zie je in de taal. Maar de taal is het symptoom.

De diagnose autisme

Stel dat we met een toverspreuk de maatschappij zo zouden veranderen dat het vanzelfsprekend zou zijn dat iedereen verschillend is. Zou je de diagnose autisme dan nog nodig hebben?

Misschien niet. Opvoeding zou gericht zijn op het ondersteunen van de ontwikkeling van dat ene specifieke kind, in het tempo en op de manier die bij haar of hem past. Het zou vanzelfsprekend zijn dat een driftbui betekent dat er iets is dat het kind enorm dwars zit, en de reactie er op zou zijn om uit te zoeken wat dat is in plaats van te proberen het kind af te leren driftig te zijn, om maar een voorbeeld te noemen.

Waarschijnlijk blijft het, aan de andere kant, nodig dat er mensen zijn die weten waarin mensen van elkaar kunnen verschillen, en hoe je met die verschillen om kunt gaan. Het zou handig blijven wanneer er opvoeddeskundigen zouden bestaan met wie je kunt overleggen, wanneer er psychotherapeuten zouden blijven bestaan die je kunnen helpen.