Er is iets vreemds aan de hand in Nederland. Normen worden steeds strikter, terwijl je uitspreken over morele waarden steeds meer taboe wordt.

Normen zie ik simpelweg als dat wat `normaal’ wordt gevonden. Rutte liet met zijn `Wie niet normaal doen rot maar op’ duidelijk weten dat het aanleggen van strikte normen op het hoogste niveau in de politiek gewenst is.

Morele waarden gaan over wat je als goed en kwaad ziet.

Taboe op bespreken morele waarden

Morele waarden worden nogal eens in het absolute getrokken: een opvatting mag niet fascistisch genoemd worden want “hij wil toch geen 6 miljoen Joden vergassen?”. Een uitspraak mag niet racistisch genoemd worden want “hij is toch niet van de Ku Klux clan?”.

Er is kennelijk een (terecht) gevoel dat fascisme en racisme moreel verwerpelijk zijn, maar in beide gevallen wordt de definitie daarvan zo in het extreme getrokken dat vrijwel geen enkele uitspraak daar mee aan voldoet. Dat houdt dus in feite in dat er een taboe is op het bespreken van morele waarden: alles valt binnen “moreel aanvaardbaar” wanneer je alleen extreme gevallen moreel onaanvaardbaar noemt.

Als een terzijde: daarbij is opvallend dat alles waar het stempel “Moslim” op van toepassing is juist weer heel gemakkelijk onder de noemer “moreel onaanvaardbaar” wordt geschoven. Het niet willen bespreken van morele waarden is dus heel selectief.

Knellende normen

Normen knellen: juist omdat normen vastleggen wat “normaal” is, knellen ze per definitie voor iedereen die niet aan die normen voldoet.

En het is nog erger: zonder het in de gaten te hebben, voegen velen zich naar normen die niet goed voor ze zijn, en waarmee ze anderen te kort doen. De BBC heeft bijvoorbeeld in een experiment laten zien hoe opvoeders zonder het zich bewust te zijn, meisjes anders behandelen als jongetjes:

Er worden steeds striktere normen aangelegd voor mensen in Nederland. Iedereen wordt bijvoorbeeld geacht te kunnen netwerken. Wie daar niet toe in staat is zal zonder briefje van de dokter de grootste moeite hebben om de uitkering niet te verliezen.

Dat briefje van de dokter laat het spiegelbeeld zien van steeds striktere normen: iedereen die buiten wat als ‘normaal’ wordt gezien valt, komt terecht in de psychiatrie, of wordt gezien als potentieel gevaarlijk (dat is de hoek waar iedereen met een zogenaamde niet-Westerse achtergrond in wordt geplaatst; merk de norm op die achter dat woord zit).

Wanneer het gaat om flessen bij de glasbak, is het natuurlijk handig wanneer iedereen zich aan een norm gaat, maar wanneer mensen je boos aankijken wanneer je je vuilnis tien minuten te vroeg of te laat op straat zet, kijk je daar anders tegenaan: of normen als knellend worden ervaren ligt voor iedereen verschillend. Je kunt dus niet voor een ander bepalen dat een bepaalde norm prima is.

Waarden versus normen

Morele waarden zijn anders dan normen. Morele waarden gaan over waar je voor staat.

Er is veel overeenstemming over morele waarden. De grondwet (die de rechten van burgers beschermt tegenover de staat) is gebaseerd op gedeelde morele waarden. De universele rechten van de mens zijn gebaseerd op gemeenschappelijke morele waarden.

Frans de Waal heeft laten zien dat empathie en gevoel voor rechtvaardigheid (die aan de basis liggen van je morele waarden) diep biologisch verankerd zijn: veel andere diersoorten beschikken er ook over.

Morele waarden moeten beschermd worden: steeds opnieuw moeten mensen laten zien dat het belangrijk is om je te houden aan morele waarden.

En dus…

Bescherm je morele waarden en verzet je tegen normen!