Hoe het feit dat depressie zich als een afvoerputje gedraagt, consequenties heeft voor beleid.

Gelukkig heb ik geen aanleg voor depressie. Mijn moeder had dat wel; in hoge mate. Daardoor heb ik altijd al ideeën gehad over wat depressie is, hoe het ontstaat.

Tot mijn grote verbazing las ik in een artikel in de Guardian de theorie van een neurowetenschapper die exact overeenkomt met wat ik altijd heb gedacht. En die ideeën hebben consequenties voor beleid.

Patronen in de hersenen

Wat me opviel, was dat de gedachten van mijn moeder in een verstikkend kringetje rondliepen, wanneer ze depressief was: “ik ben slecht, ik heb een slechte invloed op mijn omgeving, ik ben het niet waard om te leven.” Ik besefte dat vooral ook doordat ze haar kinderen in die gedachtenkringen betrok: “ik ben vergif, mijn kinderen staan onder mijn invloed, alles wat aan hen niet goed is komt door mij”, en dat zorgde er voor dat zij gespitst was op alles wat niet goed genoeg aan ons was, en dat wij ons, wanneer we het idee hadden niet goed genoeg te zijn, verantwoordelijk voor haar depressie voelden.

Niets kon haar uit die verstikking halen: “Maar we houden allemaal van je!” “Ik ben jullie liefde niet waard, ik maak alles alleen maar kapot”.

Marc Lewis zegt over die gedachten dat ze zelfversterkend zijn:

“Any set of thoughts that is repeated builds synaptic pathways. Thoughts that are repeated over and over build structure into the brain and therefore increase their own likelihood.”, Elke verzameling gedachten die herhaald wordt, bouwt synaptische paden.

Gedachten die steeds opnieuw worden gedacht, bouwen een structuur in de hersenen, en daardoor wordt de kans dat ze gedacht worden steeds groter”.

De reden dat iemand dit soort gedachten herhaalt, is in de hoop er een weg naar buiten uit te vinden. Maar doordat er geen weg uit dit soort gedachten is, vormen ze als het ware tralies die je opsluiten; je kunt er niet meer uit.

Marc Lewis vergelijkt dat met verslaving; misschien is een depressie dus een verslaving aan dit soort zelf-destructieve gedachten.

Depressie als afvoerputje

Marc Lewis zegt verder dat depressie een punt is waar een “dynamisch systeem als de mens” als het ware door wordt aangetrokken, net als water een afvoerputje in stroomt. Depressie is een punt waar mentale processen naar toe neigen, wanneer ze – vanuit verschillende startpunten – verstoord raken.

Als iemand een genetische aanleg heeft tot depressie (er is een genetische component), werkt depressie als een soort zwaartekracht: gedachten komen erg gemakkelijk in een destructieve cirkel terecht. Maar dat betekent niet dat iemand met aanleg tot depressie gedoemd is depressief te worden. Mensen kunnen weerstand bieden.

Dat weerstand bieden lukt niet meer wanneer iets hun weerstand verkleint. Stress, pech, enzovoort: dat allemaal kan er voor zorgen dat het afvoerputje in de buurt komt.

Bij mensen met aanleg voor depressie is er weinig nodig. Sommigen zullen vrijwel niet in de buurt van dat putje geduwd kunnen worden, maar bij de meeste van ons zijn er gebeurtenissen die ons er in de buurt van brengen.

Beleid en depressie

Dat betekent dat beleid een grote invloed kan hebben op het aantal mensen dat in een depressie raakt. Zo is bijvoorbeeld bekend dat werkloos worden bij veel mensen een trigger is. Datzelfde geldt voor failliet gaan, je huis uit moeten, de huur of de hypotheek niet meer kunnen betalen.

Alles dat de stress van alledag wegneemt, is juist positief. Wanneer je bijvoorbeeld niet meer elk jaar hoeft te kiezen bij welke zorgverzekeraar je je aan zal melden, of bij welke energieleverancier, heb je minder stress (en kun je je stressweerstand gebruiken op andere punten).

Een onvoorwaardelijk basisinkomen zou ook veel financiële stress wegnemen.

Het huidige beleid onder de paraplu van ‘participatiesamenleving’, met gedwongen theezakjes-plakken, en boetes voor elke vergissing (ook voor elke vergissing van de instantie die de uitkering uitdeelt; de ontvanger is verantwoordelijk voor elke fout van die instantie), die de ontvanger van de uitkering vaak in een neerwaartse financiële spiraal dwingen, is desastreus in dit opzicht.

Mijn voorstel is om beleid te beoordelen op dit aspect: voorkomt beleid stress, of vergroot beleid stress?