Sinds boeken als “Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus” van John Gray, en “Wij zijn ons brein” van Dick Swaab, geloven steeds meer mensen dat er biologische verschillen zijn tussen mannen en vrouwen wat betreft gedrag, voorkeuren en capaciteiten. Ik geloof daar niet in, en dat zal ik beargumenteren. Het vervelende is dat dit geloof vervelende consequenties heeft.

Update onderaan.

Hersenen

Swaab is zelf vrij genuanceerd. Hij zegt dat onder invloed van hormonen in de baarmoeder de “genderidentiteit” vast komt te liggen. Het gevoel dat je een jongen of een meisje bent dus. Daar twijfel ik niet aan.

Maar vervolgens gaat hij verder, en meldt dat er aanwijzingen zijn dat er ook een biologisch bepaald verschil in gedrag zou zijn, vanwege een experiment met Groene Meerkatten, een apensoort die leeft van vruchten. Jonge aapjes van die soort hebben, zouden ze hebben vastgesteld, een voorkeur voor speelgoed die afhangt van het geslacht. Meisjesaapjes zouden het liefst spelen met poppen en kookpannetjes, en jongetjesaapjes met ballen en autootjes.

Het vreemde is dat dit onderzoek extreem antropocentrisch is: hoe kom je er bij dat poppen en vooral kookpannetjes voor apen die in het bos leven en fruit eten, iets inherents vrouwelijks zou hebben? De voorkeur van jongetjesapen voor ballen en autootjes verklaren ze desondanks toch: mannen zouden meer van bewegend speelgoed houden, doordat dat hen evolutionair voordeel zou bieden tijdens de jacht. Maar deze apen jagen helemaal niet! Ze zijn vegetariërs die vruchten uit de boom plukken, zowel de mannen als de vrouwen.

Zou het echt zo zijn dat meisjesaapjes eenzelfde voorkeur voor paarden zouden hebben als mensenmeisjes? Of wilden de onderzoekers dit op de een of andere manier zo graag zien dat de aapjes begrepen wat er van ze verlangd werd?

Dat is de enige basis voor de bewering dat niet alleen gender-identiteit, maar ook verschil in gedrag tussen mannen en vrouwen biologisch vast zou liggen. Dat laatste kunnen we dus wegstrepen: daar is geen enkele basis voor.

Evolutie

De verklaring via de hersenen is er eentje van bekijken hoe het fysiologisch zou werken. Daarvan weten we dus dat gender-identiteit inderdaad via de hersenen wordt bepaald, en dat dat al in de baarmoeder gebeurt.

Een verklaring via de evolutie houdt in dat je aantoont dat een bepaald gedrag in de loop van de evolutie voordeel opleverde, en dat verklaart dan hoe het komt dat dat gedrag steeds vaker te zien was. Zo’n verklaring kun je alleen proberen te bewijzen door dat voordeel te meten: biologen zijn dan druk in de weer met het in kaart brengen van individuen en hun gedrag, en meten voortdurend de gezondheid, het gewicht, en het aantal kinderen dat elke individu voortbrengt. Zo’n onderzoek is er naar mensen nooit gedaan (dat is ook ethisch onmogelijk), en bovendien neem je dan altijd de invloed van cultuur mee, en die is, zo weten we, bij mensen enorm.

De verklaringen voor de verschillen die er volgens de voorstanders van die verschillen zouden zijn, liggen altijd in de jacht: mannen zouden bepaalde eigenschappen nodig hebben voor de jacht, en vrouwen zouden thuis moeten blijven en moeten zorgen voor de kinderen en de gewonde mannen.

Maar de mens is, hebben biologen het idee, pas mensaap-af geworden, pas in een enorm tempo slim geworden, toen mensen mongaam werden en man en vrouw gezamenlijk voor de kinderen gingen zorgen.

Als je eenmaal hebt vastgesteld dat een dier een bepaald gedrag vertoont, of dat er verschillen in gedrag bestaan tussen de seksen onafhankelijk van cultuur, dan kun je hypotheses opstellen hoe dat in de loop van de evolutie kan zijn ontstaan, en die hypotheses kun je testen. Maar beweren dat er wel bepaalde verschillen moeten bestaan omdat dat voordeel zou bieden in de evolutie, dat kan niet: op die manier kun je naar alles wat je maar wilt toe redeneren.

De voorkeur voor paarden van meisjes zou je kunnen beredeneren dat die er is omdat ze paarden gebruikten voor de jacht, maar dat komt natuurlijk niet goed uit. De voorkeur voor paarden wordt dan ook meestal niet via de evolutie verklaard, maar psychologisch/Freudiaans. Wat niet goed uit komt doet niet mee.

Kortom: er bestaat geen grond voor de hypothese dat er biologische verschillen zijn tussen man en vrouw voor wat betreft gedrag voorkeur of capaciteiten (anders dan die te maken hebben met de fysieke capaciteit om kinderen te krijgen).

Mannelijke en vrouwelijke waarden

Je kunt dus met minstens evenveel recht uitgaan van de hypothese dat mannelijk en vrouwelijk gedrag cultureel bepaald is. Dat maakt ook duidelijk dat wat “mannelijk” is en wat “vrouwelijk” is, verschilt over de wereld, zoals Simone de Beauvoir al aantoonde in De tweede sekse. Je ziet het ook bij de aaponderzoekers: waarom associëren ze een kookpot met vrouwelijk? Kennelijk is in hun ogen een kok niet echt mannelijk. Mannelijke en vrouwelijke waarden zijn dus waarden die als het ware geplakt worden op een geslacht.

De enige echte constante tussen wat waar dan ook ter wereld mannelijk en wat vrouwelijk wordt geacht, is dat wat vrouwelijk wordt geacht maatschappelijk minder oplevert.

Consequenties

De consequentie van dit geloof is dat de seksen enorm gesegregeerd worden. Je kunt dat al zien in winkels waar babykleertjes worden verkocht: je moet eerst kiezen tussen jongen of meisje, en pas dan kun je iets kopen. Speelgoedwinkels zijn ook voorbeelden van die segregatie: zelfs Lego is gesegregeerd, met roze dozen voor meisjes en blauwe dozen voor jongens.  Jurken zijn alleen voor vrouwen, en op elk formulier dat je invult moet je aangeven of je een man of een vrouw bent.

Het is misschien ook die overtuiging dat vrouwen gemaakt zijn om voor de kinderen te zorgen en het huishouden te doen, die er voor verantwoordelijk is dat Nederland zulke erbarmelijk slechte voorzieningen heeft wanneer er kinderen worden geboren. Vrouwen moeten na 10 weken weer aan het werk, en kunnen daarna hoogstens 26 weken onbetaald verlof krijgen (dat kunnen mannen in zo’n geval trouwens ook, zoalng ze samen niet meer dan die 26 weken opnemen).
In de Scandinavische landen is dat minimaal een jaar (in Zweden anderhalf), met als voorwaarde dat man en vrouw dat verlof verdelen. Mannen en vrouwen hebben daar eenzelfde “handicap” voor werkgevers.

Wanneer een vrouw borstvoeding geeft kost dat zoveel energie (dat valt ook wel te begrijpen: alle groei en alle energie van het kind verloopt via het lichaam van de vrouw) dat het ovrijwel nmogelijk is om daarnaast energie over te hebben voor een betaalde baan.

Dat zorgt er voor dat het een self-fulfilling prophecy wordt dat vrouwen voor de kinderen en het huishouden zorgen: aan het werk gaan kost zoveel energie, en levert (zowel financieel, door de gebrekkige kinderopvang, als psychologisch) zo weinig op, dat vrijwel alle vrouwen tijdelijk stoppen met werken, en hoogstens part-time werk kiezen.

Wanneer het in ieders hoofd zou zitten dat mannen net zo graag voor hun kinderen zorgen als vrouwen, zouden we voor het Scandinavische model hebben gekozen, en zou de self-fulfilling prophecy de andere kant op zijn gaan werken.

Conclusie

Het huidige denken over verschillen tussen mannen en vrouwen zorgt er voor dat die verschillen ook ontstaan.

Het zet mannen en vrouwen gevangen in die rol, en het zorgt er voor dat mensen niet de talenten en voorkeuren kunnen ontwikkelen die bij ze passen.

En dat is zonde.

Update

De universiteit van Rochester heeft onderzoek gedaan naar het voorkomen van allerlei eigenschappen bij mannen en vrouwen: http://rochester.edu/news/show.php?id=5382 Het bleek dat geen enkele van die eigenschappen (zelfs niet de eigenschap “mannelijk” of “vrouwelijk”) mensen keurig langs de lijntjes der seksen verdeelden.  Er werd hier niet aan mensen gevraagd hoe ze zichzelf zagen, maar er werd gemeten. Alleen op fysieke eigenschappen (zoals kracht) vielen de seksen netjes uiteen.

De conclusie: “Sex is not nearly as confining a category as stereotypes and even some academic studies would have us believe”.

Het volledige artikel staat online.