Al lange tijd ben ik een vurig voorstander van een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen, en ik ben dan ook bijzonder verheugd dat er een Europees Burgerinitiatief is om het op de agenda van het Europees parlement te krijgen.

Wat is een onvoorwaardelijk basisinkomen?

Veel mensen denken dat een basisinkomen een vangnet is, en hebben het idee dat dat in Nederland dus al bestaat: er is uiteindelijk de Bijstand voor als je niets meer hebt en niet in staat bent om werk te vinden (hoewel het steeds moeilijker wordt om niet afgestraft te worden door middel van het korten op die uitkering). Maar dat is niet wat een basisinkomen is.

Een basisinkomen is een inkomen dat elke inwoner van een land of een gebied krijgt, ongeacht de verdere inkomsten. Voor wie onmiddellijk denkt dat zoiets oneerlijk is omdat mensen met een hoog inkomen dan ook geld ontvangen: lees even door tot op zijn minst de voor- en nadelen in theorie.

De hoogte van het bedrag kan worden aangepast aan de leeftijd. We kennen dus in feite al twee vormen van een onvoorwaardelijk basisinkomen: de Kinderbijslag is een onvoorwaardelijk basisinkomen voor kinderen, en de AOW is een onvoorwaardelijk basisinkomen voor ouderen.

In principe hoeft een basisinkomen niet voldoende te zijn om van te kunnen leven om zo te mogen heten, maar hier gaan we even uit van een basisinkomen dat (net) voldoende is om van te leven.

In dit filmpje wordt dat nog eens uitgelegd.

Wat zijn de voordelen?

Het is gemakkelijk om de voordelen te zien:

– Het grootste voordeel is misschien wel dat het minimumloon kan worden afgeschaft. Dat is goed nieuws voor (kleinere) werkgevers. Dat betekent dat vrijwel iedereen betaald werk kan doen: ook de mensen die nu het minimumloon niet aan “productiviteit” kunnen opbrengen. Voor iedereen wordt het mogelijk om het basisinkomen aan te vullen met werk.

– Het betekent ook dat allerlei arbeidsintensief werk dat nu niet meer gebeurt, weer rendabel wordt. Dat is goed nieuws voor iedereen, want allerlei diensten die het leven aangenamer maken, zijn arbeidsintensief. Supermarkten kunnen mensen in dienst nemen om boodschappen naar de auto te brengen, de bakker kan weer langs de deur gaan, bijvoorbeeld.

– Iedereen die nu geen werk heeft, kan in plaats van betaald werk te zoeken ZZP-er worden, of een onderneming starten. Er is tenslotte altijd dat basisinkomen om op terug te vallen (nu verlies je dat als je bijstand ontvangt, omdat je beschikbaar moet blijven voor de arbeidsmarkt).

Er zal dus een economische opleving komen.

Een misschien wel veel groter voordeel is dat het iedereen een basiszekerheid verschaft. Nooit meer hoef je bang te zijn dat je zonder eten komt te zitten. Nu is het zo dat wie vanuit de Bijstand betaald werk aanvaardt, en dat weer kwijtraakt, minstens drie maanden lang op een uitkering moet wachten. Al die tijd is het inkomen nul. Die situatie bestaat niet meer bij een onvoorwaardelijk basisinkomen. Dat zal ook betekenen dat het beter zal gaan met de gezondheid van mensen.

Rutger Bregman, van De Correspondent, heeft erg mooi uitgelegd wat de voordelen zijn van het basisinkomen, in zijn artikel  Waarom we iedereen gratis geld moeten geven (dat ook door de Washington Post is gepubliceerd)

Waarom is het logisch om het in te voeren?

– De automatisering zorgt er voor dat steeds meer werk gedaan kan worden door machines of software. Er zijn steeds minder mensen nodig om het werk te doen. Wie wel werkt wordt dus steeds productiever, maar dat wordt niet vertaald in kortere werktijden. Integendeel: de trend is juist om werktijden steeds langer te maken. Dat betekent dat steeds meer mensen permanent uit de boot zullen vallen.

– Steeds meer werk dat vroeger betaald werd gedaan, wordt nu vrijwillig gedaan. Denk aan youtube-filmpjes die nu gebruikt kunnen worden waar vroeger betaalde filmcrews moesten filmen (betaalde filmcrews zullen blijven bestaan, maar er zijn minder mensen nodig dan vroeger). Denk aan open source software, waar vroeger (heel veel) voor betaald moest worden.

Je ziet dat effect nu ook van bovenaf worden opgedrongen: mensen moeten “vrijwilligers”werk doen in ruil voor een uitkering. Dat betekent dat er steeds minder betaald werk is.

– Er is in de wereld een toenemende inkomensongelijkheid. De enorme rijkdom die er is, komt steeds meer in handen van een kleine bovenlaag die absurde inkomens en vermogens heeft. Het is niet alleen rechtvaardig om dat meer gelijk te trekken, maar het is ook in allerlei opzichten (gezondheid, economisch) beter voor iedereen.

Is het wel betaalbaar?

In Nederland kost de sociale zekerheid in totaal nu zo’n 75 miljard. Meer dan de helft daarvan wordt niet uitgegeven aan uitkeringen, maar aan bedrijven (die vergoedingen krijgen om mensen “vrijwilligers”werk te laten doen, of die reïntegratiecursussen geven, of die controles uitvoeren, enzovoort), en aan overhead bij de overheid.

Een onvoorwaardelijk basisinkomen waar je van kunt leven zou ongeveer het dubbele kosten (je zit dan op zo’n 800 euro per maand, maar omdat kinderen minder krijgen zal dat per volwassenen uitkomen op ergens tussen de 900 en de 1000 euro).

Je bent dan in één keer alle bureaucratie rond uitkeringen kwijt.

Een eerste post waaruit je het kunt financieren is, dat ligt voor de hand, de HRA: mensen met een inkomen uit werk ontvangen dat basisinkomen tenslotte bovenop hun inkomen. Dat levert zo’n 34 miljard euro op.

Dan blijft er dus nog zo’n 40 miljard over. Die kan voor een deel bestaan uit lastenverzwaring van werkgevers (die tenslotte een groot voordeel hebben omdat het minimumloon wordt afgeschaft), en voor een deel uit lastenverzwaring voor de hoogste inkomens (omdat die *ook* die basisuitkering ontvangen).

Maar doordat er meer belasting zal binnenkomen door de economische opleving, is het waarschijnlijk dat er veel minder dan die 40 miljard nodig is.

Dit is uiteraard verre van een volledige verhandeling over hoe dat basisinkomen precies gefinancierd zou kunnen worden; het is alleen bedoeld om aan te geven dat het veel minder onbereikbaar is dan de meeste mensen denken.

Zijn er ook nadelen?

Het belangrijkste nadeel is vooral dat het een experiment is. Er zijn experimenten geweest, en die hebben goed uitgewerkt. Een van de voorbeelden die in het artikel van Rutger Bregman niet zijn genoemd is Alaska.

Alaska heeft een vorm van onvoorwaardelijk basisinkomen, het Alaska dividend. Dat is een ander model om een onvoorwaardelijk basisinkomen te financieren: bij ons zou dat uit de gasreserves kunnen.  Maar het is lastig om van te voren te berekenen hoe groot de voordelen zullen zijn.

Er zijn mensen die bang zijn dat niemand meer zal willen werken.

Dat lijkt erg onwaarschijnlijk: een onvoorwaardelijk basisinkomen is genoeg om van te leven, maar vrijwel iedereen wil graag iets extra’s, en het wordt gemakkelijker (door het wegvallen van het minimumloon) om iets extra’s te verdienen.

Er zijn feministen die waarschuwen dat het misschien zal betekenen dat vrouwen weer thuis zullen blijven om voor de kinderen te zorgen. Dat is een reëler gevaar. Aan de andere kant kan dat basisinkomen door beiden gebruikt worden om de (belangrijke) eerste tijd voor de kinderen te zorgen, en voor daarna kan dat basisinkomen natuurlijk ook gebruikt worden voor kinderopvang.

Nog een nadeel zou kunnen zijn dat werkgevers niet zullen investeren in innovatie, maar in plaats daar van de lonen omlaag zullen brengen (in plaats van alleen nieuwe banen erbij creëren). In dat geval zullen de lasten voor werkgevers extra omhoog moeten, want dat is een ongewenst effect.

Ik denk dat de voordelen de eventuele nadelen ruimschoots zullen overtreffen.

Wil je iets doen?

Zet dan je (digitale) handtekening onder het Europees burgerinitiatief. Je zet daarmee niet perse een handtekening voor het invoeren daarvan, maar voor het voeren van een diepgaande discussie op Europees niveau.
Je kunt die handtekening dus zeker ook zetten wanneer je twijfelt en graag wilt dat er meer onderzoek gedaan wordt naar de effecten van een onvoorwaardelijk basisinkomen.

Inmiddels is die petitie gesloten. Nederland heeft het quotum gehaald, evenals een aantal andere landen, maar niet elk land heeft het gehaald.

Er is daarom een nieuwe petitie gestart, die niet tot doel heeft om een discussie in het Europese Parlement af te dwingen, maar is bedoeld om te laten zien hoeveel Europese burgers iets zien in een basisinkomen.

Het wordt steeds actueler, omdat in steeds meer landen mensen met een uitkering gedwongen worden te werken zonder salaris. In Nederland gaat het om “zinloos” werk; in Griekenland gaat het om “gewoon” werk.

Teken dus:

https://secure.avaaz.org/en/petition/our_chance_to_end_poverty