Ik hou van boekwinkels, zoals zoveel mensen. Het is vrijwel onmogelijk om zonder boek uit een boekwinkel te komen, zelfs als ik boekwinkels in een buitenland binnenstap waarvan ik de taal niet of nauwelijks ken.

In Nederland zijn er een sluipende veranderingen geweest onder boekwinkels, en ik denk dat elke boekwinkelliefhebber zich die verandering moet realiseren, en moet bedenken hoe daar op te reageren.

In mijn geboorteplaats moest ik het zonder boekwinkel stellen, en zonder bibliotheek: ik was afhankelijk van wat mijn moeder uit de bibliotheek meebracht uit de stad verderop. De mooiste situatie kwam toen ik in Lochem woonde, als middelbare scholier. Daar was niet alleen een bibliotheek, maar daar was ook boekhandel Lovink. Ik heb daar uren doorgebracht, zittend op de grond, lezend. De eigenaar, Boeije Jansen, vond dat prima. Je zat daar tussen hoge stapels boeken: de boekwinkel bevatte veel meer boeken dan er eigenlijk konden worden weggestouwd. Dat is, als ik de foto’s van de site zie, nog steeds het geval, ook al is het pand verbouwd.

Ik weet dan ook nog goed hoe opgetogen ik was toen ik voor het eerst bij Broese-Kemink in Utrecht binnenstapte, of bij Donner in Rotterdam. Boekenpaleizen waren dat, met een ongelofelijk uitgebreide collectie. En het is daar dat die verandering heeft plaatsgevonden waar ik het over had. Een aantal; grote boekwinkels werd onderdeel van een concern, ze gingen Selexyz heten, en het doel van het concern veranderde: in plaats van om boeken ging het om geld.

De verandering ging geleidelijk, zodat het moeilijk was om het in de gaten te hebben. Toen de winkels hun naam veranderden bleven de boeken hetzelfde, en dezelfde mensen bleven er werken, mensen met een hart voor boeken, die wisten welk boek ook al weer twee weken geleden werd besproken in de NRC. Maar geleidelijk aan veranderde dat.

In plaats van heel veel verschillende boeken, werd het steeds meer een kwestie van grote stapels boeken uit de top-tien van bestverkopende boeken. De hoeveelheid boeken buiten de top-tien werd zelfs zo klein, dat de boekenkasten leeg begonnen te raken.

En ook bij het personeel veranderde er iets. Er kwamen minder mensen te werken, en de mensen die alles wisten gingen er het eerst uit. Er was tenslotte een computer waar alles op kon worden opgezocht, als de klant maar de titel of de naam van de schrijver kende.

Dat ging allemaal zo geleidelijk dat je het niet goed in de gaten had. Ik begon me te ergeren aan de stapels van dezelfde boeken bij de Selexyz in Maastricht, maar de winkel riep bij mij nog steeds dat oude Walhalla-gevoel op dat ik er mee associeerde. Het drong pas echt tot me door toen ik een lijstje had opgesteld van drie boeken die ik echt wilde lezen. Geen enkele van de drie was aanwezig, en de dame aan wie ik vroeg of ze er waren, moest ik alles uitspellen voor ze de boeken kon opzoeken. Het ging om de tweedelige reisgids van Rik Zaal over Nederland (“die is van vorig jaar, die is te oud”), een boek van Margaret Atwood (ook te oud), en een Zweedse thriller (daar was op dit moment geen TV-serie van te zien, denk ik dan).

Ik ging toen naar die andere boekwinkel van Maastricht, die in een achterafstraatje zit. Ik was er ooit geweest, toen we Maastricht voor het eerst ontdekten, maar was het bestaan ervan een beetje vergeten doordat er zo’n boekenparadijs midden in het centrum zat. Boekwinkel de Tribune. Een boekwinkel zoals dat hoort: een enorme diversiteit aan boeken. Mensen die van boeken houden, die begrijpen waar je naar zoekt (en die dan, onbegrijpelijk, precies weten op welke plank in die enorme hoeveelheid bijna doorbuigende planken dat ene boek ligt).

Van toen af aan besloot ik: de Selexyz-reuzen teren op oude roem, en doen niets meer om die oude roem waar te maken. Ze verleiden je om alleen nog maar te kopen wat iedereen koopt, om je blik te vernauwen. Ik doe daar niet meer aan mee.

Dat kost moeite: je loopt niet vanzelf langs zo’n winkel in een achterafstraatje; je moet er bewust naar toe. Maar als ik een boek wil kopen, voor mezelf of voor een cadeautje, dan ga ik naar een Echte Boekwinkel, en niet meer naar een bestsellerhal.

Onder de term Echte Boekwinkel vallen in ieder geval de volgende:

• Boekhandel Lovink in Lochem
• Boekhandel De Tribune in Maastricht